בית הסרט העברי
לזכר יוסי הלחמי (1933-2019), במאי, מיסד האתר וחוקר תולדות הסרט העברי והיהודי
בשנת 1933, פרסם א.ש.יוריס סקירה על "חלוץ הקולנוע שלנו" - הסרט "עודד הנודד" בעיתון "דאס פרייע ווארט" (שני בפברואר 1933, ע' 6) בשפת היידיש, תחת הכותרת "אונזער פילם-חלוץ (צו דער פילם-אויפירונג פון 'עודד הנודד')".
אונזער פֿילם-חלוץ, צו דער פילם-אויפירונג פון "עודד הנודד"
איך זאג: דער ערשטער נסיון, - הגם ס'איז באמת'דיק נישט די סאָמע ערשטע קרע אַציע אין לאנד. ווי יעדע עקאָנאָמישע און קול- טורעלע ניי-שאַפונג אין לאַנד, מוז אויך דער אויסדרוקס-צווייג דורכמאַכן זיינע חבלי לידה. ס'זענען באַוווסט די פילמען, וועלכע די נאַציאָ- נאלע פינאַנץ-אנשטאַלטן האָבן פראדוצירט לשם פּראָטאָגאַנדע. זיי זענען נישט געווען קיין פאַ- רענדיקטע גאַנצקייטן, נאך מער אָפּגעריסענע בילרער און בילדלעך פון נאַטור און מענטשן, פייזאושן און פראַגמענטן. זיי האָבן געהאַט מער א געאגראפיש-עטנאַגראַפישע באַדײַטונג, ס'האט אין זיי געפעלט קאנטינואיטעט פון דער אקציע און די גאַנצקייט פון דער פארם, - און פאַר אַלעמען אַ קינסטלערישער פאַרנעם און מענטש- לעכע אומיטלבארקייט. זיי זענען געווען דרשות אין בילוער, גוט פאר אגיטאַציע לעקציעס. מיט ליכט-דעמאַנסטראַציעס בשעת חדות הקמפיינים. קיין דויערווערט האָבן זיי נישט געקאנט האָבן, הגם איך וויל אויף אַ האַר נישט מינדערן זייער היסטארישע באַדײַטונג אַלס פרע-עקספערימענטן. אין זיין צײט האָבן זיי געהאַט אויך זייער פרא מאָגאַנדערווערט.
היינט האט זיך זייער ווייקונג אויסגע. וועפט. ס'איז זיך נאר צו ווונדערן, וואָס אַזאַ פון איין זייט אזוי קינסטלערישער, פון דער אַנ- דער זייט אַזוי קאָמערציעלער צוויג פון אונזער קולטור-לעבן האט נאך נישט געפונען זיין תקון - און זיינע מענטשן. זייער שווער און שטארק פאַרשטעטיקט שלאָגט זיך דורן אונזער איניציאטיון אויף דעם געביט, אַזאַ אונטערשטעליקייט אין שווער צו באַגרייפן גראָד אין אַ לאַנר, וואַט איז דאס געבוירנסטע האליוווד" נישט נאר פאר יידישע פילמען, נאר פאר פילמען בכלל. אויף א קליינעם געאַגראַפֿישן שטח האָבן זיך צונויפגע- זאמלט אלע קלימאַטישע זיינען מיט זייער פאַר- שידנאַרטיגסטער פאונא און פלאָראַ און אין משך פון דעם זעלבן טאָג קטן מען מיט אַ אויטא זדורכקריין און דורכקווערן דאַס לאַנד פון ים בין מדבר, און פון די אייביקע שנײען אויף חרמון ביז צו דער טיפסטער דעסרעסיע פון דעם גרענענדיקן באַק- אויוון אַרום דעם ים-המלח. און דערצו אַ לאַנד, אין וועלכן ס'האָבן זיך צוגריפ געטראפן אַלע תקופות און אַלע רעליגיעס פון מענטשלעכער ציוויליזאַציע, און אחרון אחרון - אַ לאַנד פון דער טויזנט-יאָריקער יידישער גע-שיכטע, ווו קאן מען געפונען אַזאַ לאַנד, וואָס זאָל צושטעלן אַזאַ נאַטירלעכע נאַטור - און גע- שיכטע- דעקאָראַציע ווי ארץ-ישראל - דער וועלט- קאסמאס אין מיניאטור: מענטשהייטם-געשיכטע און וועלט-געאגראפיע אין איין צייט און אויף איין רוים ?!
אז ס'איז קלאר, אז אונזער פילם קונסט מוו זיין אַ נאַציאָגאַלע, אַ נאַציאָנאַלע אין דעם זין פון יידישן אינהאַלט. מיט סתם אַלגעמיינע קאַס -מאַפּאַליטישע פילמען װעלן מיר שווערלעך קאַנען קאנקורין אויף דעם אזוי קאנקורענץ-פולן וועלט- פילם-מארק. מיר קאנען נאָר קאַנקורירן מיט דעם, וואָס אין אין דער וועלט נישט פאַראַנען דערווייל פון אינ- האַלטס שטאנדפונקט. וויל א לאנגע צייט נאַך וועלן מיר געוויס זיין הינטערשטעליק אויף דעם "טעכנישן" געכיט - און גע"יס אויך "קינסטלע- רישן". אונוטויע פילם "סטארס" דאַרפן ערשט געבוירן אַדער ערצויגן וועין. מיר קאַנען נאַר דעמאָלט זיין עראַבערן אַ פּלאַץ אונטער דער פילם-זון, ווען מיר וועלן עפעס נייעס באַשאַפן. און דאָס עפעס נייעס - איז אַט דאס נייע לענן, װאָס מיר שאַפּן. און ווייל עס איז לעבן און ניי, אין עס אָריגינעל און אינטערעסאנט פארן ייך ווי נישט.יין. מיר האָבן שוין באוויזן צו באַשאַפן א גענוגנדע סומע פון סאַציאָלאָגישע- און קילטורעלע ווערטן, אַז מיר נויטיקן זיך נישט מער אין פילם" און פילמירונג" לשם פּראַפאַ- גאַנדע, דאס הייסט, אז מיר נויטיקן זיך נישט אין טענרענץ-פילמען. פֿאַרקערט, טענדענץ-פיל מען זענען לאנגוויליק און איינדרוקסלאז, אוג- זער לעבן איז גענוג ריין אין העראַאישע מא- טיוון און מענטשלעכע ואנגלענישן און פּיאַגערישן אויפשטורם גייסט, אַז דער קינסטלערישער אויסדרוק זייגער, אין וועלכער פארם עס זאל זיך נישט אויסגיסן, אין פאַרם פון ליד צי עסיי, דראמע צי פילם, טאַנץ צי מוזיק - אויב נאר די פארם וועט זיין עכט און נאַטירלעך און נאַ- טירלעך קינסטלעריש, וועט עס געוויס אויסאיבן דעם שטאַרקסטן און טיפסטן און דויערנדסטן איינדרוק. דערמיט וויל איך נישט באשרענקן אונזער פילם- קונסט נאר אויף דער קעננוואָרט. סיליגט פֿאַר איר אַפֿן אַ פיראמידאלער היסטארי שער מאַטעריאַל פֿון דער שאַפונג פון דער וועלט בין צו דער שאַפונג פון דער לעצער קאָלאָניע, קאָפּ פון א קין און הבל-געראַנגל דוין אַ חש- מונאים- העראיקא ארום מודיעין ביז צו דער תל חי-טראַגעדיע – אַדער וואסער-פרייד-דראמע אין יבניאל און באר-טוביה. אַ אומענדלעכער ים פארי דאס שעפערישע אוין און גייסט.
אט דער ניצוץ איז געווען אין דעם פילם "עודד הנודד". ער האט אין זיך געהאַט אַלע "נעגאַטיוון" פון אַ טעכניש קאַמנינאסאַרישן שטאנדפונקט, אַלע "פֿאַזיטיוון" פון אַ אינהאַלט- קינסטלערישן. אומדערפאריקײט אין דער פאָים, יוגנטלעכער טעמפּעראַמענט אין אינהאַלט, און ווייל ס'איז אַזאַ יינגער צווייג אויף אַ ינגן בוים, גלוסט זיך נישט דאָס מאָל צוטרעטן מיט דעם אכזרישן אנאליטישן קריטיק מעסער, סוף כל סוף מון אויך דער קונסט-צווייג דורכמאכן גיי אונז זיינע קינדער-קראנקהייטן, זיך אויס-"מאַזלען". זאָלן דערווייל דא געמאכט וועין גאַר אייניקע ראנד-באמערקונגען צו דם רעזשי און שפיל. יעדנפ אַלס איז עס געווען אַ גוטע אידי צו געזען אַ אָריגינעלע ארץ ישראלויקע זאַך פון אַ ,"פויער" און "סופר" און מאַכן דערפון דאָס ער שטע דריי-בוך". צבי ליבערמאן'ס שרייב-מעטאַר אין פשוט און קלאר און אומיטלנאר. ספּעציער האָט ער זיך אַלס אויסגאַנע גענומען צו געבן אינז צאטלדיקע שטייגער-פראַגמענטן, אין אין "עודד הנודד", א שטיק פון אונזער ניי-לעכן אויף ניי-ערד. - און פון סאַמע נייסטן און לעבעדיקסטן - פון אונזער קינדער נייוועלט, די רעזשי האָט אַ סך צוגעגעבן און צוגעענדערט, און מיט ערפאלג. דער איינפאל מיט דער פאפי רענער פלערערמויז, אַלע רעטינגס-מיטל איז א גאר געלונגענער פילם-טריק. נאָר אויף דריי ועושי: פעלערן מון אין אנווייון, וועלכע לאון זין לויט מיין אויפפאסונג נאַן אויסבעסערן. ערשטנס איז עס גאר נישט שיין, ווען אַ לערער הויגט זיך אויף פון אַ נײַ פּלאַץ בשעת אַ עקסקויסיע און ציילט נישט זאָפאַרט איבער די קינדער - וואָס פאַר אַ לערער-בטלן איז עס!! מ'האט געקאנט לייכט דאָס אַנדערש מאַכן; אין מיטן וועג וויל "עודד" עפעס גאַטירן, די חברים שטערן אים, מארגייט ער אין אַ זייט - און פאַרקלערט זיין און פאַרבלאנדזשעט, אַ צווייטער פעלער: סיקאָן נישט זיין און איז נישט מעגלען, און נישט שיין, ממש פחדניש, אז ווען מ'זוכט דאָס פארבלאנדזשעטע קינד, זאָל דער פאָטער אַהיים גיין נאך קוים אין נישט דערפאלגרייכן טאָג – און דער לע רער זאל איבערקומען די עקספעריציע, און דוריטנס - אין דער סוף נישט קיין סוף פון קינאָ-שטאנדפונקט. עפעס זעט מען נישט די פרידה פון דעם היים-געקערטן "עודד". דאָס פאָטאָגראַפירן פון דעם אייזל מצו דעם אַמעריקאַנער טוריסט איז אַ פיינער גראָטעסקער איינפאַל פון יידישן לאַנד. א בּונטפאַרבּיקער קאליידאס-אָּבער קאן נישט זיין קיין פינאל. אלס פינאל.
וואלט געווען אמנעסטן, ווען "עודד" באַגעגנט זיך צום סוף מיט זיין שוועסטערל, וואָס קלאפט מיט אַ העמערל און צעקושט זיך אָדער צעשפילט זיך מיט איר, הגם דאָס שמעקט אי מיט "קוש" אי מיט Happy Enp – איז עס ערשטנס קיין אומגליק און צווייטנס דאָס מאָל גואן אויפן פלאַץ. אבער ווי געואָגש, זענען דאס נישט דאס סאַמע עיקרדיקע. דער דעביוט פון חיים הלחמי אלס ועזשיסאָר, ה' גאָלדין אלס מאָלער און נ. אַקסעליאד אלס אָפּעראַטאָר איז געווען בכלל גאר געלונגען פרווו.
דערפאַר אַבער זענען די לאַנדשאפטן געווען זעלטן שינע: די סביבה ארום נהלל, די בערג פון נצרת און ירושלים. און דע- שפיל אַ גאָר גוטער, צומאל אפילו א אויסגעצייכנטער. ארויסגעשלט האָבן זיך פינקעל און אַ שמאן אַלס פאטער-מוטער; גנעסין איז געווען אַ קאַסי שער אַמעריקאנער טוריסט און באַשאַפן א פיינע גראַטעסקע: כורגעל אלס לערער אין צו: אַל געווען צו האַמלעטיש-דאנסאניש, דערין איז געווען שולדיק די נאָן נישט ערפאַרענע "דריי-מעכאַ- ניק", ווי אין אַ סך איבעריקע "שאטנס" און צו ווייניק "ליכט". א. ער אויסגעצייכנט די קינדער. און אזוי ווי ס'איז אַ קינדער-שטיק, זעגען זיי דאך די וויכטיקסטע שוישפילער, קינדער זענען דאָן געבוירענע שוישפילער, זיי דארפן גאַר קינ- דער זײַן און "זיך שפילן", דאן „שפּילן" זיי – און אזוי ווי "זין שפילן" קאַנען זיי אויסגעצייכנט, שפיין זי טאַקע אויסגעצייכנט, וויי נאטיולון, ווייל "שפיל" און "נאַטור' אין ביי קינדער איובנטיז: די הויפטראַל איז אויסגעפאלן אויף שמעון פאון זנער אלס "עודד". די נעבן ראַלן אויף משה טא- ווין און מיכאל קלינגער - און דאָס קל ינינקע הארציקע מיידעלע דינקה ליבערמאן. דער קינ- דער שפּיל האַט זיך טיף איינגעקריצט אין אונ- זער זכרון און הארץ און האָט צומאל ניז טרערן גערירט, דאס "פאלק" פון קינדער היט זײן אויפגאבע פול און גאַנץ אויסגעפולט.
די גענעראַל פּראָבע פון ,עודו הנודד" איז געווען אַ גענעראל-פראכע פון ארץ ישראל דיקן פילם (ווען מיר וועלן אַפּזען פון אגותי'ם "יומן" - טאג-נייעס פֿאַר די קינאס) מיר האָבן פאַר זיך געזען אַ שטיק פון אונזער ניי לעבן און א שטיק פון אונזער ניי-לאנד - נאַטירלעך און לעבעריק, און געווען ביו טיף דערש סערט. ס'איז דאָס בעסטע פר אָפּ אַגאַנדע ווערק פֿאַ אוןזער רעגעסאנס באַווענונג, און וויל ס'א : אזור מענטשלעך דער אינהאַלט, אין עס פארל טענד- לעך אזוי גוט פאר יין ווי נישט ייד. אַלע אונ-זערע הארציגסטע ברכות אונזער פילם חליץ ,עווד הנודד" אויף זיינע וואַנדערונגען אין לאנר און אויסלאַנד.
"דאס פרייע ווארט", חמישי במאי 1933, ע' 3
שבת, דעם 3-טן פעברואַר אַ זייגער 8 אוונט פינקטלן וועט פֿאַרקומען אין דער צ. ס. ארגאניזאציע "חיות ועבודה" יאגיעלאָנסקאָ 24 א פרעסע איבערזוכט דורך ח' מגר, דודי פרענקי.
זונטיק, ועם 4 טן פעברואר ה.י. ארדנעט אין די איג, "חרות ועבודה" א חברישן-אַוונט. אין פראגראס: א ארץ ישראל פילם, רעציטאציעס, געואנג א. א. וו.
דער אַוונט הויפט זיך אן א זייגער 6.30.
"דאס פרייע ווארט", שני בפברואר 1933, ע' 6
להורדה כקובץ PDF 
לחצו פה.
